حافظه مجازي يکي ازبخش هاي متداول در اکثر سيستم هاي عامل کامپيوترهاي شخصي است . سيستم فوق با توجه به مزاياي عمده، به سرعت متداول شده و با استقبال کاربران کامپيوتر مواجه شده است . 

اکثر کامپيوترها در حال حاضر از حافظه هاي محدود با ظرفيت 64 ، 128 و يا 256 مگابايت استفاده مي نمايند. حافظه موجود در اکثر کامپيوترها به منظور اجراي چندين برنامه بصورت همزمان توسط کاربر ، پاسخگو نبوده و با کمبود حافظه مواجه خواهيم شد. مثلا" در صورتيکه کاربري بطور همزمان ، سيستم عامل ، يک واژه پرداز ، مرورگر وب و يک برنامه براي ارسال نامه الکترونيکي را فعال نمايد ، 32 يا 64 مگابايت حافظه، ظرفيت قابل قبولي نبوده و کاربران قادر به استفاده از خدمات ارائه شده توسط هر يک از نرم افزارهاي فوق نخواهند بود. يکي از راهکارهاي غلبه بر مشکل فوق افزايش و ارتقاي حافظه موجود است . با ارتقاي حافظه و افزايش آن ممکن است مشکل فوق در محدوده اي ديگر مجددا" بروز نمايد. يکي ديگر از راهکارهاي موجود در اين زمينه ، استفاده از حافظه مجازي است .
در تکنولوژي حافظه مجازي از حافظه هاي جانبي ارزان قيمت نظير هارد ديسک استفاده مي گردد. در چنين حالتي اطلاعات موجود در حافظه اصلي که کمتر مورد استفاده قرار گرفته اند ، از حافظه خارج و در محلي خاص بر روي هارد ديسک ذخيره مي گردند. بدين ترتيب بخشي از حافظه اصلي آزاد و زمينه استقرار يک برنامه جديد در حافظه فراهم خواهد شد. عمليات ارسال اطلاعات از حافظه اصلي بر روي هارد ديسک بصورت خودکار انجام مي گيرد.
مسئله سرعت
سرعت خواندن و نوشتن اطلاعات بر روي هارد ديسک به مراتب کندتر از حافظه اصلي کامپيوتر است . در صورتيکه سيستم مورد نظر داراي عملياتي حجيم در رابطه با حافظه مجازي باشد ، کارآئي سيستم به شدت تحت تاثير قرار خواهد گرفت . در چنين مواردي لازم است که نسبت به افزايش حافظه موجود در سيستم ، اقدام گردد. در مواردي که سيستم عامل مجبور به جابجائي اطلاعات موجود بين حافظه اصلي و حافظه مجازي باشد ( هارد ديسک ) ، باتوجه به تفاوت محسوس سرعت بين آنها ، مدت زمان زيادي صرف عمليات جايگزيني مي گردد. در چنين حالتي سرعت سيستم به شدت افت کرده و عملا" در برخي حالات غيرقابل استفاده مي گردد.
محل نگهداري اطلاعات بر روي هارد ديسک را يک Page file مي گويند. در فايل فوق ، صفحات مربوط به حافظه اصلي ذخيره و سيستم عامل در زمان مورد نظر اطلاعات فوق را مجددا" به حافظه اصلي منتقل خواهد کرد. در ماشين هائي که از سيستم عامل ويندوز استفاده مي نمايند ، فايل فوق داراي انشعاب swp است .
پيکربندي حافظه مجازي
ويندوز 98 و XP داراي برنامه هوشمند مديريت حافظه مجازي هستند . در زمان نصب ويندوز ، پيکربندي و تنظيمات پيش فرض براي مديريت حافظه مجازي انجام خواهد شد. تنظيمات انجام شده در اغلب موارد پاسخگو بوده و نيازي به تغيير آنها وجود نخواهد داشت . در برخي موارد لازم است که پيکربندي مديريت حافظه مجازي بصورت دستي انجام گيرد. براي انجام اين کار در ويندوز 98 ، گزينه System را از طريق Control panel انتخاب و در ادامه گزينه Performance را فعال نمائيد. در بخش Advanced setting ، گزينه memory Virtual را انتخاب نمائيد.
با نمايش پنجره مربوط به Memory Virtual ، گزينه "Let me specify my own virtual memory setting" را انتخاب تا زمينه مشخص نمودن مکان و ظرفيت حداقل و حداکثر فايل مربوط به حافظه مجازي فراهم گردد. در فيلد disk Hard محل ذخيره نمودن فايل و درفيلد هاي ديگر حداقل و حداکثر ظرفيت فايل را بر حسب مگابايت مشخص نمائيد. براي مشخص نمودن حداکثر فضاي مورد نياز حافظه مجازي مي توان هر اندازه اي را مشخص نمود . تعريف اندازه اي به ميزان دو برابر حافظه اصلي کامپيوتر(RAM) براي حداکثر ميزان حافظه مجازي توصيه مي گردد.
در ويندوز XP شما مي توانيد در ابتدا بر روي My Computer راست کليک کنيد و سپس گزينه Properties را انتخاب کنيد.
سپس در پنجره Advanced و در قسمت Performance گزينه Setting را انتخاب کنيد.
در پنجره اي که نمايان مي شود مجدداً گزينه Advanced را انتخاب کرده و در اين صفحه نيز بر روي دکمه change کليک کنيد تا صفحه تنظيمات Virtual memory نمايان شود .
در صورتي که مي خواهيد درايوي غير از درايو پيش فرض که معمولاً درايو C کامپيوتر است به عنوان درايو حافظه مجازي انتخاب شود بر روي نام آن کليک کرده و در قسمت پائين پنجره گزينه Custom size را انتخاب کنيد. و مقادير مورد نظر تان را در قسمت هاي Initial size و Maximum size وارد کنيد. سپس گزينه Set را براي ثبت اطلاعات انتخاب کنيد. در صورتي که مي خواهيد درايو جاري شما که از آن به عنوان حافظه مجازي استفاده مي کنيد غير فعال شود مي توانيد گزينه no paging file را انتخاب کرده و سپس دکمه Set را انتخاب کنيد.
البته توجه داشته باشيد که بايد يکي از درايو هاي ديگر را براي استفاده در اين قسمت تعيين کنيد . بهتر است براي دستيابي به سرعت بالاتر از درايوي استفاده کنيد که فضاي خالي بيشتري در اختيار دارد.
ميزان حافظه موجود هارد ديسک که براي حافظه مجازي در نظر گرفته خواهد شد بسيار حائز اهميت است . در صورتيکه فضاي فوق بسيار ناچيز انتخاب گردد ، همواره با پيام خطائي مطابق "Out of Memory" ، مواجه خواهيم شد. پيشنهاد مي گردد نسبت حافظه مجازي به حافظه اصلي دو به يک باشد. يعني در صورتيکه حافظه اصلي موجود 16 مگابايت باشد ، حداکثر حافظه مجازي را 32 مگابايت در نظر گرفت .
يکي از روش هائي که به منظور بهبود کارآيي حافظه مجازي پيشنهاد شده است ، ( مخصوصا" در موارديکه حجم بالائي از حافظه مجازي مورد نياز باشد ) در نظر گرفتن ظرفيت يکسان براي حداقل و حداکثر اندازه حافظه مجازي است . در چنين حالتي در زمان راه اندازي کامپيوتر، سيستم عامل تمام فضاي مورد نياز را اختصاص و در ادامه نيازي با افزايش آن همزمان با اجراي ساير برنامه ها نخواهد بود. در چنين حالتي کارآئي سيستم بهبود پيدا خواهد کرد .
يکي ديگر از فاکتورهاي مهم در کارآئي حافظه مجازي ، محل فايل مربوط به حافظه مجازي است . در صورتيکه سيستم کامپيوتري داراي چندين هارد ديسک فيزيکي باشد ، ( منظور چندين درايو منظقي نيست ) مي توان حجم عمليات مربوط به حافظه مجازي را بين هر يک از درايوهاي فيزيکي موجود توزيع کرد. روش فوق در موارديکه از حافظه مجازي در مقياس بالائي استفاده مي گردد ، کارآئي مطلوبي را بدنبال خواهد داشت .